راه حل راديكال يعنى از صدر تا ذيل تمام رشته‏ها را عوض كنيم. اما چه به جايش بگذاريم؟ يك صفت اسلامى داخل گيومه داشتيم، اما معلوم نبود كه محتوايش چيست.  در عمل همه رشته‏ها به يك رشته تبديل مى‏شد.

در همان زمان بحثى بود كه ستاد انقلاب فرهنگى در رشته‏هاى علوم انسانى تنها موفق به تغيير و تحول در دو رشته فلسفه و ادبيات شده و در بقيه رشته‏ها ــــ از جمله جامعه‏شناسى، حقوق، اقتصاد، علوم سياسى‏ ــــ نتوانسته است تغييراتى بدهد. در نهايت هم به همان ترجمه‏هاى غربى اكتفا شد.
ــــ اين طور نبود. در فلسفه و ادبيات كمترين تغيير پديد آمد. اين دو رشته از تأثير انقلاب فرهنگى بر كنار ماندند. مسئله اين بود كه دانشجويان فشار مى‏آوردند و بعضى هم از حوزه مى‏گفتند كه صاحب نظريم در رشته‏هاى علوم انسانى و مى‏خواهيم ببينيم كه محتواى بعضى رشته‏ها چيست. پنج رشته را جدا كردند: حقوق؛ علوم سياسى؛ اقتصاد؛ روان‏شناسى و تعليم و تربيت؛ و جامعه شناسى. در اين پنج رشته گفتند كه مى‏خواهيم تجديدنظر بيشترى بكنيم. كميته حوزه و دانشگاه پديد آمد و قرار شد استادانى از دانشگاه و صاحب‏نظرانى از حوزه در يك كار مشترك محتواى رشته‏ها را بررسى كنند. من از طرف ستاد انقلاب فرهنگى شركت مى‏كردم و 30، 40 استاد را هم انتخاب كرديم و از طرف حوزه هم آقاى مصباح يزدى و چند نفر ديگر بودند. البته آنها قدرى كوتاه آمدند و عده‏اى از طلاب بودند كه خودشان درس مى‏خواندند. عملا مسئله كمى تغيير ماهيت داد؛ يعنى به جاى بحث بين حوزه و دانشگاه، بر روى مسائل اساسى و اينكه حالت سمينارى داشته باشد. بيشتر استادان دانشگاه بودند كه رشته‏ها را معرفى مى‏كردند و جلسات متعدد داشتند و طلاب هم در آنجا بودند و گوش مى‏دادند و قرار بود روى اين بحثها كار شود و به صورت جزوه و كتاب منتشر شود. بنابراين آن هم به هدف خودش يعنى بحث بين حوزه و دانشگاه نرسيد. اما باعث شد كه ما تمام مطالب درسى را (بخش عمده آنها را) مطرح كرديم. سه ماه سمينار در تهران، سه ماه در قم و سه ماه در تهران براى جمع‏بندى مطالب كه هر هفته دو روز در قم و تهران برگزار مى‏شد. كسانى كه از حوزه بودند بحث و اظهار نظر مى‏كردند، اما طبيعى بود كه چون آنها در علوم جديد زياد سررشته نداشتند، نظراتشان نظرات كلى بود و زياد وارد جزئيات و محتوا نمى‏شدند و روى منطق آن بحث مى‏كردند.

در همين جا حقيقت ديگرى را مطرح مى‏كنم: افراد برجسته و اهل فكر و نظر معتقد بودند كه ما در ساختار علوم انسانى زياد نمى‏توانيم تغيير ايجاد كنيم و من در همان زمان از زبان خود آقاى مصباح شنيدم كه گفتند ما تا 95، 99 درصد علوم انسانى را قبول داريم و ممكن است در يك درصد آنها حرف داشته باشيم. بنابراين بعد از نُه ماه سمينار با حوزه در تهران و قم توانستيم دانشگاهها را بازگشايى كنيم. يعنى اين مانع كه فكر مى‏كردند درسها بايد از صدر تا ذيل تغيير كند بر طرف شد. بنابراين اينها از صافى نظرات آقايان از حوزه گذشت و بحثهايى صورت گرفت، جرح‏وتعديل‏هايى صورت گرفت، اما در برنامه‏ريزى‏ها ما آمديم مقدارى حالت بومى‏تر و اسلامى‏ترى به آنها داديم. بعضى از دروس را كه قبلا وجود نداشت وارد دانشگاه كرديم، مثل متفكرين اجتماعى مسلمان، خانواده در اسلام، حقوق اسلامى، روان‏شناسى از ديدگاه اسلام، يا اقتصاد اسلامى. حالا اهميت اين بود كه بعضى فكر مى‏كردند ما مى‏توانيم تمام رشته‏ها را يكپارچه اسلامى كنيم. ما هم دانشگاهيان و هم حوزويان را مجاب كرديم كه چنين كارى امكان ندارد. در رشته‏اى كه 140 واحد درسى دارد تغيير كلى و همه جانبه عملى نبود و صلاح هم نبود. رشته‏هايى در دنيا با 200 سال سابقه، مثل حقوق بين‏الملل و اقتصاد، را نمى‏توان سرتاپا كنار گذاشت. غيرممكن بود كه 140 واحد اقتصاد اسلامى درس بدهيم. ما در حدى كه عملى بود، گفتيم يك درس اقتصاد اسلامى سه‏واحدى را اگر توانستيم كتاب و منابع و استاد آن را پيدا كنيم بگذريم و بعدوسعتش بدهيم. اما در توان ما نيست كه 140 واحد جامعه‏شناسى اسلامى بگذاريم: نه استادش را داريم، نه كتابش را داريم و نه موضوع آن را داريم. همچنين در بحث حقوق و اقتصاد.

ــــ ما خيلى واقع‏بينانه آمديم براى تغيير برنامه‏ها حد و حدود قائل شديم و در چهارچوب امكانات عمل كرديم. مثلا در رشته جامعه‏شناسى توانستيم 10، 12 واحد جامعه‏شناسى اسلامى بگذاريم. ديديم كه اصلا عملى نيست. مثلا درس ارزشهاى اسلامى را گذاشتيم. اين درس را چه كسى مى‏خواهد تدريس كند و حد و حدود آن كجا باشد؟ ما حتى در تدريس و نحوه اجراى درسهاى خيلى ساده عمومى مثل اخلاق اسلامى مشكل داشتيم، چون مسئله ما فقط تهران نبود، سراسر ايران بايد اين درس ارائه مى‏شد و استادش را نداشتيم. درباره فرهنگ اسلامى و تاريخ اسلام دروسى به صورت عمومى گذاشتيم. عده‏اى هم از حوزه آمدند و اين درسها را در اختيار گرفتند، اما بعد دچار مشكل شدند. نمى‏توانستند با محيط دانشگاه سازگار شوند و دانشجويان هم صحبتهاى آنها را نمى‏فهميدند و با آن طرز بيان آشنا نبودند.

سه راه‏حل وجود داشت: يك راه‏حل راديكال، يعنى راه‏حلى كه از صدر تا ذيل تمام رشته‏ها را عوض كنيم. اما چه به جايش بگذاريم؟ يك صفت اسلامى داخل گيومه داشتيم، اما معلوم نبود كه محتوايش چيست. موجب سرگردانى بود و دانشگاه براى هميشه مى‏خوابيد و هيچ وقت نمى‏توانست از جايش برخيزد. چون نه اين قدر استاد داشتيم، نه كتاب و نه محتواى دروس براى چهار سال تحصيلى، و در عمل هم همه رشته‏ها به يك رشته تبديل مى‏شد.

راه‏حل دوم اين بود كه هيچ چيز را تغيير ندهيم و برنامه‏ها را همان‏طور بپذيريم. بعضى استادان مى‏گفتند درس استانداردى جهانى دارد و نبايد دخالتى در آنها صورت بگيرد. ما در ستاد انقلاب فرهنگى به يك نقطه تعديل رسيديم كه در بعضى از درسها تغييراتى ايجاد كنيم. دروس جديدى را كه عملى هستند و استادش وجود دارد مى‏توانيم ايجاد كنيم. بعضى از بحثها را با جرح و تعديل مى‏توانيم مطرح كنيم. اما كل مطالب را نمى‏توانيم عوض كنيم. مثلاً روش تحقيق، روش تحقيق است و نمى‏توان آن را تغيير داد و اسلامى كرد. دروس كاربردى را نمى‏توان عوض كرد و اسلامى آن رإ؛ ؤؤ جايگزين كرد. بنابراين ما به يك راه‏حل ميانه رسيديم. درعين‏حال كه برنامه‏ها را با استانداردهاى جهانى هماهنگ كرديم‏ ــــ چون مسائل تبعات داشت و اگر فردا دانشجويى فارغ‏التحصيل مى‏شد و به كشور ديگرى مى‏رفت، نمى‏توانست ادامه تحصيل بدهد ــــ بنابراين مقايسه‏اى با كشورهاى الجزاير، فرانسه، آمريكا، كانادا و ژاپن صورت گرفت. از طرف ديگر سعى كرديم در خلال اين برنامه‏ها، يك رشته برنامه فرهنگى خاص كه متناسب با اسلام و فرهنگ اسلامى باشد ارائه كنيم، به‏طورى كه دانشجو در ضمن اين مباحث تخصصى با مسائل اسلامى هم كم‏وبيش آشنا شود. بنابراين اين برنامه‏اى بود در ستاد بررسى شد و اين رشته‏ها پس از بازبينى با برنامه جديد وارد دانشگاه شد.

اين برنامه سه سطح داشت: سطح عمومى و فكرى و ايدئولوژيكى مثل تاريخ اسلام، معارف اسلامى، اخلاق اسلامى. سطح تخصصى كه رشته‏هاى علمى، مبانى و اصول و نظريه‏ها و روشهاى خودشان را ارائه مى‏كردند. سطح سوم، كاربردى بود. يعنى در رشته‏ها گرايش درست كرديم كه پيشتر وجود نداشت. مثلا رشته علوم اجتماعى با گرايشهاى پژوهشگرى، تعاون و دبيرى. هم جنبه كاربردى و هم نظرى و علمى و هم فكرى و عقيدتى به رشته‏ها داديم. به اين ترتيب دانشگاهها باز شد. بنابراين در رشته فلسفه و ادبيات، گفتند كه رشته ادبيات چون به آن از منابع ديگر درسى وارد نشده، نيازى به تغيير ندارد؛ و رشته فلسفه چون آقايان در حوزه با فلسفه آشنا بودند و هر دو شاخه غربى و اسلامى آن براى شناخت فلسفه لازم بود، بدون تغيير باقى ماند.

پس برنامه و ميزان واحدهاى درسى براى هر دوره تحصيلى و منابع درسى در ستاد انقلاب فرهنگى تصويب شد.
ــــ‌ تمام برنامه‏ها، منابع درسى، شاخه‏ها، محتواها و اهداف هر درس و رشته را در ستاد انقلاب فرهنگى تدوين كرديم. توجيه‏ها و استدلالهاى خودمان را نيز به آن اضافه كرديم و بعدها ستاد و شوراى انقلاب فرهنگى آنها را خلاصه كرد و بسيارى از شاخ و برگهايش را زد. برنامه‏اى كه در ستاد انقلاب فرهنگى تدوين شد بيست سال است كه در دانشگاههاى سراسر كشور اجرا مى‏شود و كسى نبوده است كه تجديد نظرى در آنها اعمال كند.

در زمان فعاليت ستاد و بعد از ادغام آن در شوراى عالى انقلاب فرهنگى، استدلال بسيارى بر اين بود كه ستاد جايگاه قانونى خودش را پيدا نكرد و مشكلات اجرايى داشت. ميزان استقلال ستاد از نظر مصوباتى كه بيرون مى‏داد و رابطه آن با مجلس چگونه بود.
ــــ  در ابتداى انقلاب نهادهايى پديد آمدند كه به هيچ جا وابسته نبودند: ستاد انقلاب فرهنگى در برابر وزارت علوم، جهاد سازندگى در برابر وزارت كشاورزى، سپاه در برابر ارتش، كه حسب شرايط انقلابى مى‏خواستند تغييراتى در نهادهاى موجود بدهند. دو راه وجود داشت: يا اين نهادها در مؤسسات موجود ادغام شوند، يا مستقل باقى بمانند. اين نهادها به صورت مستقل و به عنوان نهادهاى موازى با سازمانها و وزارتخانه‏هاى موجود باقى ماندند. اين نهادهاى موازى اكنون به سبب پرسنل فراوان و هزينه‏هاى زيادى كه دارند مشكل و معضل براى جامعه پديد آورده‏اند.

ستاد انقلاب فرهنگى جايى بود كه توسعه پيدا نكرد و گروههاى تشكيل‏دهنده پس از برنامه‏ريزى به دانشگاهها بازگشتند. بنابراين از نظر بدنه، ستاد تحليل رفت و به همين دليل هم از نظر برنامه‏ريزى قدرت خود را از دست داد. بنابراين عده‏اى براى هماهنگى با وزارت علوم، آمدند اسمش را عوض كنند. كه كار به جايى نبرد و ما را كنار گذاشتند و عده‏اى فرد رسمى و ادارى را جايگزين كردند و گفتند شوراى انقلاب فرهنگى بهتر است، و همان شد. ستاد بازوهاى كاربردى خودش را از دست داد و تبديل به شورايى شد كه رئيس جمهور و نخست‏وزير و وزير در آن شركت داشته باشند، چندتايى استاد هم باشند. در حقيقت ماهيت اوليه خود را از دست داد و اكنون روى اصول كلى نظر مى‏دهد. در نتيجه، وزارت علوم هم دوباره به جاى اول خود برگشت و استقلال خود را بازيافت.

يعنى از نظر اجرايى، ستاد انقلاب فرهنگى بايد مصوباتش را به مجلس مى‏فرستاد و پس از تصويب مجلس بود كه لازم‏الاجرا مى‏شد.
ــــ  مصوبات ستاد لازم‏الاجرا بود. مصوبّات ستاد تحويل وزارت علوم مى‏شد و به دانشگاهها فرستاده مى‏شد و حتى ستاد در دانشگاهها پيگيرى مى‏كرد كه آيا مصوبات اجرا مى‏شود يا نه، اشكالات آن چيست، يا از استادان نظرخواهى مى‏شد. يعنى ستاد يك دوره آزمايش و خطا پشت سرگذاشت كه دوره بررسى برنامه‏ها در عمل بود. در آن دوره كميته نظارت تشكيل شد و يك سال به دانشگاههاى سراسر كشور سركشى كرديم و با نظر خواهى از استادها به بررسى مشكلات پرداختيم و تغييراتى در برنامه‏ها داديم. بعدها كم‏كم اختياراتى هم به صورت محلى به دانشگاهها داده شد كه بتوانند يك يا دو درس را جابه‏جا كنند. اين اختيارات بعد از حذف ستاد به شوراى عالى انقلاب فرهنگى رفت و در مرحله اجرايى هم وزارت علوم برنامه اجرايى آن را عملى كرده، در حالى كه ستاد مغز كار، تفكر و برنامه‏ريزى را انجام مى‏داد. پس از شوراى عالى انقلاب فرهنگى، بعضى كميته‏هاى آن كه ماندند كاركرد و كارآيى‏شان را از دست دادند. مثلا براى تصويب يك رشته يا انتخاب يك استاد، اين كميته‏ها اظهار نظر مى‏كنند. مدتى هم اين سازمان به صورت موازى بود. گهگاه براى انتخاب يك استاد، دانشگاهها اظهار نظر مى‏كردند. به هر حال اين ابهام هنوز هم وجود دارد اما كم‏رنگ‏تر شده است و اين حالت موازى هنوز هم وجود دارد.
 

يعنى حالت موازى بين كميته و شورا.
ــــ  كميته‏هايى كه در شورا وجود دارد حد فاصلى وزارت علوم و شوراى عالى انقلاب فرهنگى‏اند.

مديريت دانشگاهها از اوايل انقلاب دست دفتر تحكيم وحدت ‏بود.  اگر كسى را آنها مى‏پذيرفتند مى‏توانست رئيس دانشگاه شود ولو كم سن‏وسال و كم‏تجربه باشد. اگر نمى‏پذيرفتند، اگر علامه دهر هم بود نمى‏توانست رئيس دانشگاه شود. در دانشگاه تقريباً يكه‏تاز بودند.

در همان زمان، جهاد دانشگاهى بازوى اجرايى ستاد بود. از طرف ديگر، پس از اينكه وزارت علوم مجدداً شروع به فعاليت كرد، به‏عنوان مجرى مصوبات و طرحهاى ستاد انقلاب فرهنگى معرفى شد. به‏نظر مى‏رسد دوگانگى در اجراى مصوبات ستاد انقلاب فرهنگى وجود داشت.
ــــ جهاد دانشگاهى بيشتر متوجه دو مسئله بود و هيچ وقت جاى كميته‏ها را نمى‏گرفت و برنامه‏ريزى نمى‏كرد. جهاد بيشتر جنبه‏هاى فرهنگى دانشگاهها را بر عهده داشت و در مراحل آموزشى فعاليتى نداشت. جهاد كه از عده‏اى دانشجو و استاد تشكيل مى‏شد وظيفه مراقبت و محافظت از چارچوب‏هاى ارزشى در دانشگاه را به عهده داشت، مثلا اسلامى كردن محيط دانشگاه. نه ادعايى داشتند و نه تأثيرى در مسائل آموزشى دانشگاه، مگر اينكه مسئله‏اى خاص پيش مى‏آمد و مثلاً يك درس به نحو خاص ارائه مى‏شد و مورد اعتراض تعدادى از دانشجويان قرار مى‏گرفت. دخالت جهاد در همين حد بود. اما كلاً برنامه‏ريزى‏ها زير نظر ستاد بود و همين گروه علوم انسانى كه من سرپرست آن بودم برنامه‏ها را بررسى مى‏كرد و در ستاد تصويب مى‏شد و مستقيماً به دانشگاهها ارسال مى‏شد و به اجرا در مى‏آمد. بنابراين جهاد يك ارگان مهم در دانشگاهها بود بين ستاد انقلاب فرهنگى و محيط دانشگاه. و به هدف فرهنگى وارد عرصه شده بود نه آموزشى. بعدها كارهاى آموزشى مثل كلاس كنكور گذاشتند، ولى خوب، هميشه اين ابهام در كارش وجود داشته است و يك مقدار هم موفق شدند بودجه‏هايى را تحت عنوان تحقيقات بگيرند به اين عنوان كه مى‏خواهند جهادى كار كنند. در بعضى رشته‏ها كارهايى هم كرده‏اند.

اشاره كرديد كه ستاد انقلاب فرهنگى در مهر 1362 پس از بازگشايى دانشگاهها در شوراى عالى انقلاب فرهنگى حل شد.
ــــ ما فكر مى‏كرديم كه هنوز كار برنامه‏ريزى تمام نشده و هنوز زود است كه ارگانى رسمى به‏وجود بياوريم. چون به محض اعلام ارگان، حالت رسمى پيدا مى‏كند و كارها از حالت انقلابى خارج مى‏شود. به همين دليل عده‏اى بودند كه از دست دانشجويان و طرفداران تغييرات خسته شده بودند و مى‏گفتند اين تشكيلات را برچينيم و چيزى به نام شوراى انقلاب فرهنگى پديد بيايد و تعدادى از اشخاص رسمى مثل رئيس جمهور و نخست‏وزير در آن حضور داشته باشند. از همان زمان هم ما كنار رفتيم و هم افرادى مثل آقاى سروش. چون واقعاً بودند كسانى كه مى‏گفتند اين فرم كارآيى ندارد و دانشجويان و جهاد دانشگاهى هم موافق نبودند، چون راحت‏تر و خارج از چهارچوب مقررات كار مى‏كردند و وقتى شورا آمد، هر چيزى بايد ابتدا به تصويب شورا برسد و اينها در حقيقت دستشان باز نيست. بنابراين دو گروه بودند: گروهى كه مدتها معتقد به شورا شدن ستاد بودند و عده‏اى كه معتقد بودند اين ستاد بايد كار خودش را انجام بدهد و برنامه‏ها را تكميل كند. پس از ايجاد شورا، برنامه جديدى پياده نشده بلكه بحثهايى روى كليات صورت گرفت و چند تا كميته تشكيل شد. روى مسائلى مانند زنان بحثهايى انجام شد و من دقيقا نمى‏دانم چه كارهايى صورت گرفته و اثرش در دانشگاهها خيلى كم بوده است. يا مثلاً روساى دانشگاهها را منصوب مى‏كردند. علتش هم اين بود كه وزارت علوم در آن زمان قدرت مشروع خود را از دست داده بود و اگر كسى را به‏عنوان رئيس مى‏گذاشت دانشجويان آن را نمى‏پذيرفتند و در حقيقت به كمك ستاد و بعدها شوراى عالى انقلاب فرهنگى كسانى را تعيين مى‏كردند. چون وقتى فردى مورد تأييد ستاد يا شورا بود ديگر دانشجويان يا جهاد دانشگاهى نمى‏توانستند اعتراض بكنند. در حقيقت كار شورا كمكى به وزارت علوم بود براى تثبيت وضعيت دانشگاهها.

از بحثهاى جدى آن زمان مسئله اختلاف ستاد با مجلس و نهادهاى ديگر بر سر انتصاب رؤساى دانشگاهها بود كه عده‏اى معتقدند شكاف عمده‏اى بين ستاد و ديگر نهادها انداخت.
ــــ اختلافاتى وجود داشت. اساساً مديريت دانشگاهها از اوايل انقلاب را اتحاديه دانشجويان (‏دفتر تحكيم وحدت‏) بر عهده داشت. يعنى اگر كسى را آنها مى‏پذيرفتند مى‏توانست رئيس دانشگاه شود ولو كم سن‏وسال و كم‏تجربه باشد. اگر آنها نمى‏پذيرفتند يا به دلايلى مخالف بودند، اگر علامه دهر هم بود نمى‏توانست رئيس دانشگاه شود. بنابراين اينها در دانشگاه تقريباً يكه‏تاز بودند و روى رؤسا و معاونان تصميم مى‏گرفتند و ستاد انقلاب فرهنگى هم مقدارى كمك مى‏كرد افرادى را منصوب شوند كه مورد نظر آنها باشد. دولت و وزارت علوم مى‏خواستند رؤسا را از بالا منصوب كنند و هدف اين بود كه سطوح بالاتر باشد چون استادان و دانشجويان تقريبا كنار رفته بودند. تمام مربى و جوان بودند كه مى‏آمدند. مثلا دكتر گرجى رئيس دانشگاه شد اما سه ماه بيشتر دوام نياورد و دكتر فرهادى را كه تازه از دانشگاه مشهد فارغ‏التحصيل شده بود به‏عنوان رئيس دانشگاه تهران گذاشتند، چون دانشجويان خواهان او بودند و هم‏عرض خودشان بود. يا آقاى فروتن كه گرچه پزشك بود، تازه فارغ‏التحصيل شده بودند و تجربه اجرايى نداشت. محيط دانشگاه اين گونه افراد را مى‏خواست، در حالى كه از نظر استانداردهاى دانشگاهى دنيا اين مورد قبول نبود. بنابراين اگر اين اختلافات به‏وجود آمد براى اين بود كه دستگاه، وزير علوم در كنار رئيس جمهورى يا نخست وزير، مى‏خواستند افرادى را بگذارند كه هم از طرف دولت باشد و برنامه‏هاى دولت را پياده كند و هم اغتشاشات دانشگاه‏ها را كم كند. چون رئيس كه مى‏گذاشتند دانشجويان اعتراض مى‏كردند و او. را بيرون مى‏كردند. مديريت دانشگاهها زير سؤال رفته بود و چون محيط دانشجويى بود، نمى‏شد كارى كرد. مثلاً رئيس دانشگاه تربيت معلم بيست بار عوض شده بود و دولت قدرت خود را روى مسئله تثبيت دانشگاه از دست داده بود.

يعنى با تمام اين تفاصيل و با تشكيل شورا، ستاد انقلاب فرهنگى به حالت انفعال درآمد و از دُورِ خارج شد.
ــــ شورا در حقيقت تصميم‏گيرى مى‏كرد و كار عملى از آن ساخته نبود. اكنون هم ساخته نيست.

برنامه‏ريزى‏هاى ستاد از نظر مدت چگونه بود؟ منظور از نظر كوتاهى يا بلندى مدت براى استفاده در دانشگاههاست.
ـــ برنامه‏ها ميان‏مدت بود و اين هدف ستاد بود. منتها در ارتباط با اين ادعا كه تمام برنامه‏ها و رشته‏ها و دروس را مى‏خواستند عوض كنند و اسلامى كنند، اگر برنامه‏ريزى بلندمدت مى‏خواستيم، بايد دانشگاهها را بيست سال تعطيل مى‏كرديم. منتها هيچ‏كس دنبال برنامه بلندمدت را نگرفت و برنامه عقيم ماند. چون مى‏خواستيم دانشگاهها را بازگشايى كنيم، نياز به برنامه‏اى فورى ولى ميان‏مدت داشتيم كه حداقل چند سال دانشگاهها را از برنامه‏ريزى معاف كند. دانشگاهها هنوز روى همان برنامه ميان‏مدت ستاد انقلاب فرهنگى كار مى‏كنند.

 1 دكتر غلامعباس توسلى، جامعه‏شناس و استاد دانشگاه، در زمان انقلاب فرهنگى سرپرست برنامه‏ريزى رشته‏هاى علوم انسانى در ستاد انقلاب فرهنگى بود.

2 شمارة چهارم، فروردين 1378، با عنوان «چراغي كه فروغي اندك داشت»