صفحة دوم از دو صفحه

ادامه از صفحۀ 1

Æ

ببرسواری
و خبرهای بد برای دموكراسی ــــ 2
 

در سناریویی خيالبافانه، فرض كنیم سازمان ملل و جامعۀ جهانی آستین بالا بزنند تا در ایران انتخاباتی بی‌نقص برگزار شود و دولتی روی كار بیاید كه دلخواه اكثریت و درخور این مردم شریف باشد.  و فرض كنیم پس از استقرار دولت یا در واقع حكومت جدید، اتفاقی ناگوار نیفتد، عایدات نفت جاری باشد، جنگی در نگیرد، تمامیت ارضی كشور تهدید نشود، كسی به مقدسات اهانت نكند، با آرم نشریات دیگران كاریكاتور و مطالب اهانت‌آمیز منتشر نكنند، كسی كفن نپوشد، بمبی نتركد، كسی ترور نشود و دموكراسی با صلح و ثبات و لبخند همراه باشد.

در سال چهارم، موعد برگزاری انتخابات، دولت با این چشم‌انداز روبه‌روست كه باید جایش را به نفراتی تازه بدهد.  شمار بزرگی از مردم كه به خواستهایشان نرسیده‌اند با بدبينی احساس می‌كنند كلاه سرشان رفت و فقط وسيله شدند تا رندان بارشان را ببندند.  رئيس و رؤسا كه ناگهان منطقی شده‌اند، از جمله، می‌گويند وعدۀ صفركردن قيمت زمين و دوساله ساختن خانۀ ‌از دم قسط برای همه، تبليغات دشمن بود.

اگر دولت دین‌گرا بوده، شمار متمایلان به زندگی عرفی بالا گرفته است؛ اگر مستقل از دین بوده، بسیاری خواهان ِ اجرای احكام الهی‌اند كه به نظر آنها تاكنون مغفول مانده و درمان تمام دردهاست.  دولت مستقر دست به دفاع از خود و كشف توطئه‌ها و سركوبی رقیبان می‌زند، رشته‌ها پنبه می‌شود و به همان جایی بر می‌گردیم كه پیشتر بودیم.

آنچه مردم، بنا به قاعدۀ رایج دموكراسی، می‌خواهند این است كه دولت كلیدها را به زبان خوش تحویل بعدی بدهد و برود.  ضرب‌المثلی چینی می‌گوید ببرسواری مشكل نیست، مشكلْ پیاده‌شدن از ببر است.  چنانچه پائین‌آمدن یك گروه نه تنها به معنی تغییر كابینه و دولت، بلكه تغییر فرهنگ معیار و به صُلابه ‌كشیده‌شدن كل هیئت حاكمۀ قبلی و مصادرۀ اموال آنها باشد، چنین تغییری جز با خشونت امكان‌پذیر نیست.  و خشونت شدید و ممتد بعید است زود و آسان به حكمیـّت ِ صندوق رأی بینجامد.

در ایران دهۀ 30 قانونی برای رسیدگی به اموال مقامهای دولت تصویب شد كه به ”از كجا آورده‌ای؟“ شهرت یافت.  دلیرترین ببرسوار هم اگر نصیبی برده باشد كه بداند مشمول چنین قانونی خواهد بود به زبان خوش پائین‌بیا نیست.  اساساً بازی رایج در ایران، كه مقامهای دولت اموال بادآورده را به نام فرزندشان می‌كنند و وقتی كودك‌ به سن رشد رسید از او وكالت بلاعزل می‌گیرند، مضحكه‌ای است مشرق‌زمینی كه پایان‌دادن به آن، اگر اصلاً ممكن باشد، با ماجراها همراه خواهد بود.

در شرایطی فرضی و كاملاً دلخواه كه جهان به مردم ایران دموكراسی هدیه بدهد، آیا بر پایۀ اعلامیۀ حقوق بشر همه حق شركت در انتخاب خواهند داشت؟ منظور این نیست كه برای حاج‌آقا و مشهدی و كربلایی‌ تنور گرم كنند؛ این است كه درس‌خوانده‌های شهری هم به وكالت و وزارت انتخاب شوند.

در چنان سناریویی، قابل پیش‌بینی است كه دینداران، متمایلان به دینداری و پرورش‌ـ ‌یافتگان در خرده‌فرهنگ‌های مذهبی، اعم از سنتگرا و نو‌اندیش و نیمداراندیش، و مدافعان حقوق بشر اسلامی ائتلاف كنند.  اين ائتلافْ نيرويی چشمگير خواهد بود اما به احتمال زياد نه به اكثريت آرا دست خواهد يافت و نه در صف اول خواهد بود.  و باز قابل پیش‌بینی است كه چنین ائتلافی زير بار نرود همه یكسان در انتخابات شركت كنند.  اگر كنترل را به دست داشته باشد فیلتر می‌گذارد و نتایج را دستكاری می‌كند؛ اگر نداشته باشد، انتخابات را تحریم می‌كند و به طور ضمنی حكم جهاد می‌دهد.

در آلبانی كه آسیایی‌ترین كشور اروپاست و سالها قلعه‌ای بسته بود، امروز انتخابات را به شیوه‌ای دنیاپسند برگزار می‌كنند.  در آسیای میانه، در افغانستان كه كشوری بیشتر آفریقایی‌ است تا آسیایی، و كلاً در قارۀ‌ آفریقا، قبیله و ایل و طایفه همچنان تعیین‌كننده است.  در برخی از اين جوامع همچنان انگشت كساني را كه رأی داده‌اند رنگ می‌كنند اما در دنيا پذیرفته‌ شده كه برای رأی‌دادن باید ثبت نام كرد.

ایران، صرف نظر از آزاد و عادلانه بودن یا نبودن انتخابات، از نظر تكنیك هم راهی در پیش دارد تا به استاندارد جهانی برسد.  اكنون سؤال این است كه آیا تمام برگزاركنندگان انتخابات به استفاده از كامپیوتر رضایت خواهند داد یا نه.  نگهبانان قانون اساسی، به‌عنوان مخالفان این تغییر، در بنگاههای تجاری ِ خودشان می‌بینند كارها با رایانه انجام می‌شود، همین طور در بانكها و فروشگاهها و شركت تلفن و بسیاری جاهای دیگر.  حتی در گورستانها مردگان را به كامپیوتر می‌سپارند.  در مدرسه‌های عمدۀ دینی رایانه جزو ابزار آموزشی است و تقریباً تمام مـَراجع سایت دارند.

واهمۀ مخالفان كامپیوتر بی‌مقدمه نیست.  زمانی پدران همین اشخاص در برابر مدرسۀ جدید سنگربندی ‌می‌كردند و آن را اسباب تزلزل در اركان شرع می‌‌دانستند.  ترسشان بیجا نبود.  امروز به سبب همین مدرسه‌ها شمارۀ دهریون صدها هزار برابر شده و این نظر كه احكام شرع در قوانین موضوعه گنجانده شده است و دیگر به طور جداگانه لزومی ندارد، حتی از زبان و قلم برخی روحانیون جاری است و موضوعی كارشناسانه قلمداد می‌شود كه مخالف و موافق دارد.  صد سال پیش چنین حرفی خون شخص را مباح می‌كرد.

اما تجربه نشان داد مدرسۀ جدید نه تنها به معنی پایان دین و دینداری نبود بلكه نسلی جدید از درس‌خوانده‌های خداپرست پرورش داد كه صد سال پیش در خیال هم نمی‌گنجید.  به همین سان، رایانۀ ‌انتخاباتی ممكن است ابتدا برای كسانی اسباب دردسر شود، اما این توان را دارد كه آنها را نهایتاً قوی‌تر كند.  به بيان اهل ریاضیات، به توان دو رساندن ِ دو طرف یك معادله ماهيتی جدید به آن می‌دهد كه از مصادیق تأثیر كمیـّت بر كیفیت است. 

مخالفان استفاده از رایانه در انتخابات به احتمال قریب‌به‌یقین هنوز از همۀ‌ توانایی‌های چرتكۀ الكترونیك خبر ندارند وگرنه شدیدتر از این مخالفت می‌كردند.  می‌توان از دستگاه درخواست انواع نمودار كرد، مثلاً اینكه به هر فرد دقیقاً در چه ساعت و دقیقه‌ای در چه حوزه‌‌ای چه تعداد رأی داده شده است.  نتیجۀ‌ گزارش: تا اواخر وقت اوليۀ رأی‌گیری، كاندیدا موقعيت درخشانی نداشته اما در انتهای دو بار مهلت تمدیدشده، یعنی نزدیك نیمه‌شب، ناگهان دهها و بلكه صدها هزار نفر به منظور رأی‌دادن به ايشان به چند حوزۀ‌ معین هجوم برده‌اند.  برای خواندن داستان پشت چنین نموداری نیاز به میس مارپل و هركول پوارو نیست.  می‌توان زیر آن نوشت: بدون شرح.  با این كارنامۀ اعمال، ابطال فلـّۀ صناديق آسان نخواهد بود، گرچه برای دستكاری در انتخابات كامپیوتریزه هم بالاخره راههایی پيدا می‌شود.  

در انتخابات مجلس اول در سال 1359 گويا تصمیم گرفته شده بود برخی آرا خوانده نشود.  در موارد بعدی، نیازی به این كار نبود.  تنها اتفاق قابل ذكر این بود كه پس از پایان وقت رأی‌گیری، برگه‌های سفید باقیمانده را به نام كاندیدای برتر پـُر می‌كردند و در صندوق می‌ریختند.  این كار را شاید نتوان تقلب نامید زیرا تأثیری به زیان كسی نداشت.  نوعی عمل مستحب ِ علی‌السویه بود.  وقتی كار برای خدا باشد همه چیز مجاز است.  تنها در دو انتخابات سراسری سالهای 1376 و 80 شاید بتوان ارقام را بالای نود درصد مستند دانست.  با حداقل سن رأِی‌دهنده هم چندین بار بازی كرده‌اند و در این لحظه مطمئن نیستیم برای مجلس 18 و برای ریاست جمهوری همچنان 15سال است یا رندان حق‌پرست دیشب مقررات را عوض كرده‌اند.

به بركت كامپیوتر، تقلب و خودی‌‌نوازی در انتخابات اگر نه ناممكن، بینهایت دشوار خواهد شد.  در پرتو معرفت الكترونیك، همه بهتر دیده می‌شوند و همدیگر را بهتر می‌بینند، و دانستن توانستن است.  پلیس ایران سوارشدن بر موتورسیكلت پرقدرت را ممنوع كرده است.  یعنی مجرمان به سرعت در نروند تا بتوان آنها را گرفت.  واردكردن رادیوی دارای باند موج بلند هم ممنوع است تا كسی نتواند مكالمات امنیتی را بشنود.  در طرز فكر اصيل آريايی‌ـ اسلامی، برای حكومت‌كردن باید عوام را پائین و عقب نگه داشت چون اگر به آنها رو بدهی خدا را هم بنده نیستند.

نتیجه‌گیری از بخش اول این یادداشت: دموكراسی معجزه‌ای است كه هر روز باید تكرار شود و خاورمیانه، با این نوع فكر اجتماعی و اعتقادات موروثی، برای اعجاز دموكراسی زمین چندان باروری نیست.  این از خبر بد برای دموكراسی.

در بخش دوم به این نظر پرداختیم كه در ایران رسم است بنالند می‌خواستیم ترقی كنیم، نگذاشتند.  امروز ‌می‌توان به روحانیت مبارز ندا داد ”گوی توفیق و كرامت در میان افكنده‌اند“: نه دستهای پلید استعمار مانع است، نه طواغیت، و نه روشنفكران خودفروخته و وابسته.  حتی بازاریان وجوهات‌بده و عوام‌الناسی كه مطهّری از دست آنها می‌نالید در این مورد مزاحم نیستند چون صبح تا شب سر و كارشان با رایانه است.

از لوازم انتخابات آزاد و عادلانه این است كه ته‌برگ‌ ثابت كند شخصی با این هویت و نشانی رأی داده است.  در انتخابات واقعی و دنیاپسند، رأی‌دهنده ثبت نام می‌كند و در حوزه‌ای كه انتخاب كرده است در فهرستی در برابر اسمش امضا می‌‌گذارد.  در ایران چنین برنامه‌ای مخالفان قدرتمند خواهد داشت چون به بازی با شناسنامۀ مردگان و غیره پایان می‌دهد.  با اكراه برخی رأی‌دهندگان هم روبه‌رو خواهد شد.  در شرایطی كه گویا می‌‌خواهند حتی ورود به دانشگاه را گزینشی كنند، كمتر كسی میل دارد ردّی قابل پیگیری به جا بگذارد.

زمانی كه با قاشق و چنگال، با آب لوله‌كشی، با مدرسه، با دانشگاه، با رادیو، با تلویزیون، با سینما و با غیره مخالفت می‌كردند حرف این بود كه راه را بر خصم می‌بندند.  خصم نوظهور هم‌اكنون مظلومانه در انبارهای وزارت كشور خاك می‌خورد.  مدتهاست معامله را جوش داده‌اند و برای برگزاری انتخابات، شصت هزار كامپیوتر خریده‌اند ـــــ مانند پاركومترهای تهران كه خریدند، كاشتند، رها كردند، كندند و دور انداختند.

چنانچه امسال بتوانند انتخابات را دست‌كم در تهران به نحوی كامپیوتری كنند كه اسباب خنده و طعنه نباشد شایستۀ مدال برنز، و اگر دو سال دیگر انتخابات را سراسر كامپیوتری كنند لايق مدال نقره خواهند بود.  و اگر شیوۀ ثبت نام رأی‌دهندگان تا آن زمان به اجرا در آید جا دارد مدال طلا بگیرند.

در چنان حالتی، باورپذیر خواهد شد كه ترجیع‌بند آه‌وناله از دستهای پلید استعمارْ خالی از حقیقت نیست و زمانی دستهایی مانع ترقی این ملت بوده است.  در غیر این صورت،‌ اهل انصاف تصدیق خواهند كرد كه مائیم و نوای بینوایی.

كسانی كه خیال دارند دربارۀ عصر مشروطیت و هیئت پنج‌نفرۀ ‌علما چیزی بنویسند اگر خبرهای مربوط به مخالفت با انتخابات رایانه‌ای را جلوشان بگذارند و نیم ساعت فكر كنند، بهتر از هفتاد سال عبادت است.

دي ماه  1386